Cây Lạc Tiên - Tác Dụng Và Bài Thuốc Trị Bệnh Từ Dược Liệu

Công dụng của cây lạc tiên được ứng dụng chủ yếu trong điều trị bệnh mất ngủ, ngủ không ngon giấc, căng thẳng thần kinh, thanh nhiệt cơ thể,… Các nghiên cứu hiện đại cho thấy, thành phần dược tính có trong cây lại tiên đem lại nhiều lợi ích đối với sức khỏe.

Cây lạc tiên được biết đến với tên gọi khác phổ biến hơn là cây nhãn lồng, tây phiên liên, dây bầu đường. Trong dân gian, lạc tiên thường được dùng để luộc, xào, nấu nước lạc tiên uống để bồ bổ cơ thể, thanh nhiệt làm mát, điều trị bệnh mất ngủ kinh niên rất hiệu quả.

Thông tin về cây lạc tiên

• Tên khoa học: Passiflora foetida L.
• Họ: Lạc tiên (Passifloraceae).

Đặc điểm hình thái

Cây lạc tiên là một cây thuốc nam sinh trưởng phổ biến trong tự nhiên. Lạc tiên có dạng dây leo bằng tua cuốn, rỗng. Lá lạc tiên mọc so le chia làm 3 thùy nhọn, mỗi phiến lá dài khoảng 7cm, rộng tới 10cm và rách ở mép.

Cây lạc tiên đặc biệt có các tua cuốn mọc từ nách lá. Hoa lạc tiên có màu trắng và cấu tạo tràng phụ hình sợi, màu tím. Trái lạc tiên tròn nhỏ như viên bo, bao bởi lá bắc tương tự như một cái bao ở ngoài. Quả lạc tiên chín vàng, có vị chua ngọt, rất thơm và ăn được. Toàn cây có lông tơ bao phủ.

Bộ phận dùng

Toàn cây – Herba Passiflorae Foetidae.

Phân bố

Cây lạc tiên được biết đến chủ yếu ở miền Nam, nhân dân gọi là dây chùm bao hoặc dây nhãn lồng. Là loài cây liên nhiệt đới, mọc hoang khắp nơi, chủ yếu sinh trưởng ở vùng gần áo hồ, kênh rạch. Dây leo quấn ở các bãi trống lùm bụi, hiện nay cây được trồng ở các vườn thuốc phục vụ điều trị.

Thu hái

Thu hoạch cây lạc tiên chủ yếu vào mùa xuân, vào mùa này cây có lượng dược tính cao nhất. Thu hái toàn cây, sử dụng làm thuốc chữa bệnh thì phơi khô cây lạc tiên dùng dần.

Cây lạc tiên có mấy loại

Ngoài cây lạc tiên mọc hoang phổ biến nói trên, để tránh nhầm lẫn người dùng cần phân biệt lạc tiên có 2 loại khác cũng thuộc họ Lạc tiên gồm có:

– Lạc tiên Nam Bộ (Passiflora cochinchinensis Spreng) là cây dây leo có cành hơi dẹt, có khía rãnh. Lá cây thuôn hẹp, phía đầu lá hơi tròn và gốc lá hẹp. Lá có mép nguyên, phía mặt trên nhẵn, phía mặt dưới có ít lông. Cụm hoa của cây có màu trắng, quả lạc tiên hình trứng nhẵn. Loại cây này không được sử dụng làm thuốc như loại lạc tiên nói trên.

– Lạc tiên tây (P. incarnata L.): là cây dây leo có chiều dài lên đến 9 – 10m. Thân cây có rãnh dọc, vỏ ngoài của cây có màu xám nhạt, sau chuyển màu đỏ tía, cây còn non có lông mịn. Lá cây mọc hướng so le, mỗi lá có ba thùy, mép có răng cưa, mỗi lá đều có tua cuốn.

Hoa lạc tiên tây to, màu trắng, có mùi thơm nhẹ và phần cuống dài, chỉ có màu tím hoặc hồng nhẹ. Quả hình trứng và có vị chua, khi chín chuyển sang màu vàng và có vị chua nhẹ.

– Lạc tiên trứng (P. edulis Sím): Dây leo mảnh, thân dây lạc tiên rất dài có thể đến chục mét. Thân mềm, hình trụ, dọc thân có rãnh và toàn thân có lông thưa. Lá lạc tiên trứng mọc so le, mỗi lá cũng có 3 thùy, mặt lá nhẵn có mép khía răng cưa. Đầu lá nhọn, gốc lá hình tim. Hoa mọc từ kẽ lá, có màu trắng và cuống dài. Quả lạc tiên hình trứng, khi chín màu da cam.

Cây lạc tiên trứng sinh trưởng chủ yếu ở vùng Kỳ Sơn, Nghệ An. Qủa cây thơm ngon, khi quả chín có lượng vitamin C, axít hữu cơ, đường, tanin, các nguyên tố vi lượng: Si, K, P…  Lá lạc tiên có tính mát, thường được sử dụng để nấu nước uống thanh nhiệt. Quả lạc tiên trứng được dùng làm thực phẩm, hoặc dùng làm thuốc bổ để kích thích hệ thần kinh, hỗ trợ cho hoạt động tiêu hóa được tốt hơn.

Thành phần hóa học

Dây lạc tiên có nguồn dược chất dồi dào, trong đó các thành phần hóa học gồm có:

• Hoạt chất Passiflorin;
• Sapomarin;
• Harmin;
• Saporanetin;
• Vitexin;
• Harmol;
• Harmalol;
• Hermalin;
• Chất xơ.

Trong quả lạc tiên chín được đánh giá có nhiều chất dinh dưỡng có lợi cho sức khỏe, gồm có:

• Vitamin C;
• Vitamin A;
• Protein;
• Đường đơn;
• Muối khoáng;
• Glucoza;
• Fructoza;
• Axit malic;
• Axit ciltric.

Tính vị

 Lạc tiên có tính mát, có vị ngọt và đắng, tác dụng chính là tiêu viêm, lợi tiểu.

Quy kinh

Vào kinh tâm, can

Liều dùng

8 -16 gram dạng thuốc sắc uống hàng ngày. Dùng ngoài đun nước rửa và giã cành lá tươi để đắp.

Chống chỉ định

Hiện vẫn chưa có bằng chứng cụ thể về việc sử dụng dây lạc tiên và các bài thuốc từ cây lạc tiên với những trường hợp sau:

• Phụ nữ mang thai và cho con bú.
• Người có tương tác với thành phần của thảo dược
• Người chuẩn bị phẫu thuật hoặc mới vừa phẫu thuật.

Tương tác thuốc

Tác dụng của cây lạc tiên có thể giảm hiệu quả thuốc, hoặc tương tác với một số loại thuốc như:

• Thuốc an thần: secobarbital (Seconal®), zolpidem (Ambien®), lorazepam (Ativan®), clonazepam (Klonopin®), phenobarbital (Luminal®) hoặc pentobarbital (Nembutal®).
• Thuốc chống đông máu: aspirin, warfarin (Coumadin®), clopidogrel (Plavix®),
• Thuốc MAOI: tranylcypromine (Parnate®), phenelzine (Nardil®) hoặc isocarboxazid (Marplan®).

Trong trường hợp người bệnh đang sử dụng thuốc điều trị đặc hiệu với bệnh lý nào khác, tốt hơn nên trao đổi với bác sĩ nếu có ý định sử dụng các bài thuốc từ cây lạc tiên.

Cây lạc tiên có tác dụng gì?

Công dụng cây lạc tiên đã được lưu truyền trong dân gian lâu đời. Trong đó, lạc tiên được biết đến như vị thuốc an thần nổi tiếng được vua chúa sử dụng hàng trăm năm. Tác dụng của cây lạc tiên không chỉ dừng ở mức an thần, dây lạc tiên còn có rất nhiều những công hiệu trong:

Cây lạc tiên chữa bệnh gì?

Trong Y học dân tộc, cây lạc tiên là bài thuốc dẫn dã mang lại hiệu quả chính là an thần, dưỡng can, thanh tâm, dưỡng can, giải nhiệt, giải độc, lợi tiểu, chỉ thống. Cây lạc tiên dùng để chữa bệnh lý phổ biến sau:

Cây lạc tiên chữa mất ngủ

Để điều trị bệnh mất ngủ, dân gian thường sử dụng bài thuốc uống nước cây lạc tiên để chữa chứng khó ngủ sinh lý. Công dụng của dược chất điều thống kinh mạch, giải tỏa thần kinh của cây lạc tiên giúp tinh thần người bệnh ổn định, dễ chìm vào giấc ngủ hơn.

Hiệu quả trị chứng mất ngủ từ dây lạc tiên được lưu truyền từ dân gian lâu đời.  Ngoài ra, cách sử dụng dây lạc tiên chữa mất ngủ cũng rất đơn giản, người bệnh có thể sắc nước uống hoặc dùng dây lạc tiên luộc ăn mỗi ngày. Áp dụng đều đặn thường xuyên đảm bảo tinh thần thư thả, ngủ ngon giấc. Cây lạc tiên chữa mất ngủ và đem đến giấc ngủ sâu, không mộng, không giật mình lúc nửa đêm.

Lạc tiên điều trị suy nhược thần kinh

Từ công dụng điều trị mất ngủ, một tác dụng của cây lạc tiên được Y học công nhận là cải thiện tình trạng căng thẳng hệ thần kinh. Trong Đông y, cây lạc tiên khô được dùng để sắc thuốc kết hợp cùng nhiều dược liệu khác chữa chứng suy nhược, kinh mạch không thông.

Người thường làm việc căng thẳng, hay bị suy nhược thần kinh, mắc chứng tim hồi hộp, đổ mồ hôi trộm có thể uống nước lạc tiên mỗi ngày để chữa bệnh. Tác dụng của lạc tiên hỗ trợ an thần, điều hòa tuần hoàn máu, từ đó hỗ trợ tinh thần người bệnh mau chóng ổn định. Đặc biệt là người già thường bị tim hồi hộp, căng thẳng nên sử dụng thảo dược bình khí thay vì dùng thuốc Tây dược.

Lạc tiên điều trị hành kinh sớm

Cây lạc tiên được sử dụng trong điều trị chứng hành kinh không đúng ngày, chu kỳ kinh nguyện ngắn. Trong Đông Y, để điều hòa khí huyết tốt nhất là sử dụng dây lạc tiên khô nấu nước uống. Hoặc lấy đem sao vàng, pha với nước ấm thành trà lạc tiên để uống mỗi ngày.

Dược tính từ loại thảo dược này sẽ giúp khí huyết phụ nữ ổn định, giúp điều hòa kinh nguyệt theo chu kỳ nhất định. 

Cây lạc tiên điều trị đau bụng do phế nhiệt, nhiệt táo

Vốn dĩ cây lạc tiên có độ nhớt rất cao, dịch nhầy nằm nhiều ở phần đọt. Vì vậy, khi bị táo bón, đi ngoài khó khăn có thể kết hợp đọt cây lạc tiên nấu cùng canh tôm, cá, thịt,… Ngoài ra, sử dụng trà cây lạc tiên hàng ngày cũng giúp chữa ho vào những ngày lạnh.

Vào mùa lạnh, người bệnh có thể trữ sẵn cây lạc tiên khô để dùng dần. Mỗi khi nhận thấy mất nhiệt, lạnh từ trong cơ thể, đem cây lạc tiên khô ra sắc nước hoặc hãm để uống như trà. Sử dụng thường xuyên sẽ giúp hết ho, hết đau bụng, hỗ trợ đi ngoài dễ dàng.

Cây lạc tiên điều trị phù thũng, bạch trọc

Công dụng của cây lạc tiên có hiệu quả nhất định trong hỗ trợ điều trị bệnh phù thũng, chữa chứng ghẻ, ngứa, lở loét, dị ứng ngoài da. Các bệnh lý ngoài da khiến người bệnh cảm thấy rất ngứa ngáy và khó chịu, người bệnh nên dùng dây lạc tiên khô nấu nước rồi uống. Mỗi ngày uống 3 lần, uống trước bữa ăn giúp vị trí viêm ngứa kéo da non và lành hẳn.

Cách sử dụng cây lạc tiên chữa bệnh

Trong điều trị  bệnh Đông Y, dây lạc tiên được điều chế thành một số sản phẩm dạng nước, viên uống hoặc làm trà lạc tiên để hỗ trợ điều trị an thần chữa mất ngủ, chống chứng suy nhược thần kinh. Khi chế biến cây lạc tiên làm thuốc, sau khi thu hái toàn cây, có thể đem phơi khô dùng lâu hoặc sử dụng lạc tiên tươi để ăn dưới dạng nấu canh, luộc chính.

Để chữa thần kinh suy nhược, người bệnh dùng dây hoặc lá lạc tiên sắc nước uống trước khi đi ngủ. Đối với các bệnh về viêm da cơ địa do dị ứng, ghẻ ngứa, người bệnh nên dùng lá lạc tiên nấu nước tắm rửa hàng ngày. Sử dụng quả lạc tiên làm nước giải khát uống cũng giúp giải nhiệt, đồng thời cung cấp chất vi khoáng bổ cho cơ thể.

• Dạng thuốc sắc: Mỗi ngày nên dùng từ 20 – 40 gram dược liệu lạc tiên đem đi sắc lấy nước uống. Liều dùng an toàn cho bệnh nhân mỗi ngày chỉ uống từ 3 – 4 cốc lạc tiên, nên uống trước khi ngủ khoảng 1 tiếng.
• Dạng chiết xuất lỏng: Người bệnh dùng khoảng 45 giọt/ngày trước khi đi ngủ. Đối với những trường hợp dùng lạc tiên để cai nghiện, có thể sử dụng khoảng 60 giọt tinh chất lạc tiên kết hợp với 0,8mg clonidine.
• Dạng viên nang: Liều dùng được chỉ định khoảng 90mg/ngày.

Đối với mỗi bệnh nhân sẽ có liều dùng lạc tiên hoàn toàn khác nhau. Phụ thuộc vào tình trạng sức khỏe, bệnh lý và tuổi tác mà người bệnh nên trao đổi về liều dùng trước với bác sĩ trước khi áp dụng bài thuốc từ cây lạc tiên.

Tác dụng phụ của cây lạc tiên

Công dụng của cây lạc tiên được khuyến khích sử dụng thay thuốc điều trị trong giai đoạn nhẹ. Tuy nhiên, khi sử dụng quá liều, dược liệu lạc tiên có thể mang đến những phản ứng phụ cho người bệnh như sau:

• Rối loạn khả năng vận động
• Cơ thể mệt mỏi, tâm lý lo lắng, bồn chồn
• Không tỉnh táo, suy nghĩ lung tung.
• Buồn nôn, khó tiêu.
• Nhịp tim nhanh bất thường
• Buồn ngủ liên tục.

Một số tác dụng phụ khác vẫn đang được nghiên cứu thông kê. Tuy nhiên những tác dụng phục kể trên không xảy ra với tất cả các trường hợp. Hiện nay, các nghiên cứu khẳng định về tính an toàn của cây lạc tiên khi dùng ngoài da vẫn chưa được công nhận.

Điều chế cây lạc tiên

Các bài thuốc từ cây lạc tiên được bào chế dưới dạng:

• Thuốc sắc uống từ cây lạc tiên.
• Trà lạc tiên.
• Ngâm rượu lạc tiên.
• Cao lạc tiên
• Chiết xuất chất lỏng từ lạc tiên.

Bài thuốc từ cây lạc tiên chữa bệnh

Trong dân gian lưu truyền rất nhiều bài thuốc từ cây lạc tiên chữa bệnh. Tuy nhiên vì bản chất lạc tiên là thảo dược, dược tính không bằng thuốc tân dược nên người bệnh cần kiên trì sử dụng mới nhận thấy hiệu quả. Cách sử dụng cây lạc tiên chữa mất ngủ, căng thẳng thần kinh và các bệnh liên quan được hướng dẫn như sau:

Bài thuốc từ cây lạc tiên chữa mất ngủ, suy nhược thần kinh

Cách 1:

Chuẩn bị

• 16 gram lạc tiên

Thực hiện

• Dùng lạc tiên sắc lấy nước uống mỗi ngày.
• Uống trước khi đi ngủ khoảng 1 tiếng.

Cách 2:

Chuẩn bị

• 16 gram lạc tiên
• 10 gram từng loại lá vông, lá dâu, tâm sen

Thực hiện

• Kết hợp lạc tiên với nấu cao cùng với lá vông, lá dâu, tâm sen.
• Người bệnh dùng khoảng 4 – 5g cao lỏng mỗi ngày, uống trước khi đi ngủ.

Bài thuốc từ cây lạc tiên chữa chứng ghẻ ngứa, viêm da

Chuẩn bị

• 100 gram dây lạc tiên tươi

Thực hiện

• Đem rửa sạch dây lạc tiên, ngâm với nước muối khoảng 30 phút cho sạch vi khuẩn
• Nấu dây lạc tiên cùng với 2 lít nước, để nước nguội thì dùng tắm hoặc rửa tại vùng da viêm ngứa.
• Thực hiện mỗi ngày đến khi tình trạng viêm ngứa thuyên giảm.

Cây lạc tiên điều trị bệnh lỵ

Chuẩn bị

• 60 gram quả lạc tiên

Thực hiện

• Dùng quả lạc chín, đem quả lạc tiên đi rửa sạch, sắc lấy nước.
• Cho thêm chút đường sắc đến khi nước cạn còn 2/3 ấm.
• Đem chia nước thành 2 lần uống trước bữa ăn.

Bài thuốc từ cây lạc tiên chữa bệnh suy nhược thần kinh

Chuẩn bị 

• 12 gram hạt sen
• 15 gram cỏ mọc
• 20 gram lạc tiên
• 10 gram cỏ tre
• 10 gram lá dâu
• 12 gram lá vông nem
• 6 gram cam thảo
• 6 gram xương bồ
• 10 gram táo nhân sao

Thành phần

• Đem rửa sạch các nguyên liệu với nước, để ráo nước dưới bóng râm
• Cho các dược liệu cho vào ấm sắc cùng 600 ml nước với lửa nhỏ.
• Sắc đến khi nước cạn còn khoảng 1/2 ấm thì lọc lấy thuốc uống.
• Chia thuốc thành 2 lần uống trong ngày, uống liên tục trong 1 tháng.

Bài thuốc từ cây lạc tiên thanh nhiệt và giải độc gan

Chuẩn bị

• 500 gram quả lạc tiên chín
• Đường cát trắng.

Thực hiện

• Đem phần quả lạc tiên chín đi bổ đôi, sau đó nạo lấy phần ruột đem ép lọc lấy dịch quả.
• Cho đường lượng tùy thích cùng với 200ml nước sôi để cho nguội.
• Tiếp tục cho vào phần nước ép quả lạc tiên vào và trộn cùng với nước đường.
• Nước lạc tiên sên cùng đường có mùi thơm khá đặc biệt, có lượng vitamin C và vitamin B2 hỗ trợ thanh lọc cơ thể.

Bài thuốc từ cây lạc tiên chữa hành kinh sớm

Chuẩn bị

• 500 gram dây lạc tiên (luôn lá, thân, rễ)
• 300 gram hoa thiên lý
• 50 gram đậu xanh

Thực hiện

• Đem dây lạc tiên và hoa thiên lý đi sao vàng, tán nhuyễn dạng bột.
• Tiếp tục cho thêm 50 gram đậu xanh nguyên vỏ đem rang chín và tán nhuyễn.
• Mỗi ngày sử dụng 3 muỗng canh bột trên hòa vào 100 ml nước sôi để nguội, uống mỗi khi khát.

Bài thuốc từ cây lạc tiên giúp hạ nồng độ cholesterol tăng cao

Cách 1:

Chuẩn bị

• 50 gram đọt non của dây lạc tiên
• Tôm, thịt hoặc cá đồng

Thực hiện

• Làm sạch nguyên liệu, tôm thịt hoặc cá cho vào nồi đun nước dùng.
• Nước sôi đem cho đọt lạc tiên vào nấu canh.
• Nêm nếm gia vị vừa ăn và dùng nóng.

Cách 2:

Nguyên liệu

• Dùng cây lạc tiên tươi, đem về rửa sạch phơi khô rồi đem đi sao vàng.
• Đem tán nhuyễn lạc tiên đã sao vàng thành dạng bột.
• Khi uống thì pha thêm vào một chén nước cốt trà đen đậm, vo thành viên cho dễ uống.
• Mỗi ngày uống 3 – 5 viên/3 lần/ngày, uống liên tục 60 – 90 ngày.

Lưu ý khi sử dụng dược liệu lạc tiên chữa bệnh

Cách sử dụng cây lạc tiên chữa bệnh thông thường như sắc thuốc uống, ngâm rượu được dân gian vẫn dùng có thể mang lại hiệu quả khác nhau trên từng bệnh nhân. Người bệnh thường không đo lượng được hàm lượng hóa chất khiến việc dùng thuốc không đủ liều hoặc quá liều. Bên cạnh đó, cách uống thông thường sẽ không tận dụng được hết các hoạt chất từ dây lạc tiên.

Khi sử dụng dây lạc tiên điều chế thuốc, bệnh nhân cần lưu ý những vấn đề sau:

• Điều chế và sử dụng dược liệu lạc tiên theo đúng liều lượng quy định.
• Không sử dụng dược liệu lạc tiên có dấu hiệu bị ẩm mốc, có mùi lạ.
• Không được tự ý kết hợp dây lạc tiên với thảo dược khác nếu không được cho phép.

Hy vọng những thông tin về công dụng của lạc tiên trên đây sẽ giúp người bệnh có nhận định rõ hơn về loại thảo dược này. Tuy nhiên những thông tin trên chỉ mang tính chất tham khảo, bệnh nhân tốt nhất nên tham khảo điều trị bệnh với chuyên gia sức khỏe. Hy vọng người bệnh có thể tìm thấy thông tin hữu ích để hỗ trợ chăm sóc sức khỏe.